अपराधिको खोजीमा इंटरपोल “वॉन्टेड” सूचीमा ३३८ नेपाली नागरिक

कुनै एक मुलुकमा अपराध गरे दोस्रो मुलुकमा लुकेर बस्न आरोपितलाई त्यति सजिलो छैन । यस्ता अपराधी सजिलै उम्किन नपाऊन् र कानुनी दायरामा ल्याउन सकियोस् भनी सय वर्षअघि सन् १९२३ मा अन्तर्राष्ट्रिय अपराध प्रहरी सङ्गठन (इन्टरपोल) स्थापना भएको थियो । विश्वभरका १९६ मुलुकका प्रहरी सङ्गठन सदस्य रहेको इन्टरपोलका सदस्य राष्ट्रबिच अपराधी पक्राउ गरी सम्बन्धित देशलाई बुझाउनेबारे सम्झौता भइसकेको छ ।

इंटरपोलको “वॉन्टेड” सूचीमा ३३८ नेपाली नागरिक समावेश छन् । यी व्यक्तिहरू विभिन्न आपराधिक गतिविधिहरूमा संलग्न छन् र उनीहरूको पक्राउ गर्नका लागि इन्टरपोलले अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा सहयोग मागेको छ। यस सूचीमा समावेश व्यक्तिहरूले विभिन्न अपराधहरू गरेका छन्, जस्तै हत्या, ठगी, मादक पदार्थको कारोबार, चोरी, धोखाधडी, र भ्रष्टाचार आदि ।

नेपाल सरकार र सुरक्षा निकायहरूले इन्टरपोलसँग मिलेर यस्ता अपराधीहरूलाई पक्राउ गर्ने कार्य गरिरहेका छन्, र यी अपराधीहरूको पक्राउको लागि अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग पनि माग गरिएको छ। यस प्रकारका मुद्दाहरूले नेपालका कानूनी र सुरक्षात्मक संरचनामा चुनौती सिर्जना गरेका छन् ।

प्रहरी प्रवक्ता कार्कीका अनुसार राजनीतिक, धार्मिक, साम्प्रदायिक हिंसाबाहेक गम्भीर प्रकृतिका जुनसुकै अपराधमा संलग्न भएर फरार रहे पनि पक्राउका लागि सम्बन्धित देशको प्रहरीले इन्टरपोल मुख्यालयमा पक्राउका लागि पत्राचार गर्छ । अपराधको प्रकृति र लुकेर बसेको सूचनाको आधारमा इन्टरपोल मुख्यालयले आरोपितमाथि ‘रेड, यल्लो, ब्लु, ब्ल्याक, पर्पल र डिफ्युजन नोटिस’ जारी गर्छ ।

सम्बन्धित देशको प्रहरी र अनुसन्धान गर्ने निकायले पेस गरेका कागजपत्रका आधारमा इन्टरपोल मुख्यालयले आरोपितमाथि नोटिस जारी हुनासाथ एकै पटक १९६ मुलुकका प्रहरीमा आरोपितको विवरण पुग्छ । इन्टरपोलका सदस्य राष्ट्रको ‘नेसनल सेन्टर ब्युरो’ ले आरोपितलाई खोजी गरी पक्राउ गर्छ र इन्टरपोल मुख्यालयलाई जानकारी गराई सम्बन्धित मुलुक फिर्ता गराउने प्रक्रिया अगाडि बढ्छ ।

इंटरपोल (Interpol), जसको पुरा नाम “International Criminal Police Organization” हो । विश्वभरका प्रहरी संगठनहरूको एक अन्तर्राष्ट्रिय सहकारी निकाय हो । यसको उद्देश्य विश्वभरका अपराधहरूको निराकरण र आपराधिक गतिविधिहरूको नियन्त्रणमा सहयोग पुर्‍याउनु हो । यसको मुख्यालय लियोन, फ्रान्समा रहेको छ ।

इंटरपोलको स्थापना १९२३ मा भएको थियो र अहिले यसका १९४ सदस्य राष्ट्रहरू छन्। यसको प्रमुख कार्यहरू मध्ये केहि प्रमुख कार्यहरू निम्नानुसार छन्:

अन्तर्राष्ट्रिय प्रहरी सहकार्य:

• इंटरपोलले सदस्य राष्ट्रहरूको प्रहरीहरूलाई आपसमा सहयोग पुर्याउँछ, विशेष गरी अन्तर्राष्ट्रिय अपराधहरूको जाँच र अनुसन्धानमा। यसले अपराधका बारेमा सूचना आदानप्रदान गर्न र साझा रणनीतिहरू निर्माण गर्न मद्दत पुर्याउँछ।

वॉन्टेड अपराधीहरूको सूची:

• इंटरपोलले वॉन्टेड (wanted) अपराधीहरूको सूची तयार गर्दछ र सदस्य राष्ट्रहरूलाई यस्ता अपराधीहरूको बारेमा जानकारी पुर्याउँछ। यसले वॉन्टेड व्यक्तिहरूलाई खोज्न र उनीहरूको पक्राउ गर्नका लागि अन्तर्राष्ट्रिय सहयोगको संयोजन गर्दछ।
• यसमा रहेका अपराधीहरूले हत्या, चोरी, ठगी, मादक पदार्थको कारोबार, आतंकवाद, शारीरिक हिंसा आदि जस्ता विभिन्न अपराधहरू गरेका हुन्छन्।

क्राइम डेटा र इन्टेलिजेन्स:

• इंटरपोल अन्तर्राष्ट्रिय अपराध र आपराधिक नेटवर्कहरूको विश्लेषण गर्दछ र यसको आधारमा सूचना, रणनीतिहरू र प्रक्रियाहरू विकसित गर्छ।

नयाँ प्रविधिहरूको प्रयोग:

• आजकल, इंटरपोल अपराधको अनुसन्धान गर्नमा आधुनिक प्रविधिहरूको उपयोग गर्दै छ, जस्तै डेटा विश्लेषण, डिजिटल फोरेंसिक्स, र साइबर क्राइमको जाँच। यसले साइबर क्राइम, आतंकवाद, मादक पदार्थको कारोबार र अन्य अन्तर्राष्ट्रिय अपराधहरूको अन्वेषणमा महत्वपूर्ण भूमिका खेलिरहेको छ।

 मानव अधिकार र कानूनी सहकार्य:

• इंटरपोलका कार्यहरूको सन्दर्भमा, यसले मानव अधिकार र कानूनी प्रक्रियाहरूको पालना सुनिश्चित गर्न महत्त्वपूर्ण भूमिका निभाउँछ। यसले यस्ता जाँचहरूको कार्यवाहीलाई सुनिश्चित गर्दछ जसले सदस्य राष्ट्रहरूको कानूनी व्यवस्था र मानव अधिकारहरूको उल्लंघन नगर्ने होस्।

विशेष कार्यक्रमहरू:

• साइबर क्राइम: इंटरनेट र डिजिटल प्रविधिहरूको विस्तारसँगै, इंटरपोल साइबर क्राइमको नियन्त्रणका लागि कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्दै आएको छ।
• मानव तस्करी र बालश्रम: मानव तस्करी र बालश्रमको मुद्दामा पनि इंटरपोल सक्रिय छ र यसले अन्तर्राष्ट्रिय सहकार्यका माध्यमबाट यस्ता अपराधलाई रोक्नको लागि काम गर्दै आएको छ।

सदस्य राष्ट्रहरूको सहकार्य:

• सदस्य राष्ट्रहरूले आपसमा सूचना साझा गर्दै र आपराधिक गतिविधिहरूको अन्वेषण र निराकरणका लागि सहकार्य गर्छन्। यसमा प्रहरी अधिकारीहरूको प्रशिक्षण, रणनीतिक सहकार्य, र आपराधिक प्रवृत्तिहरूको विश्लेषण समावेश छ।

इंटरपोलको उद्देश्य विश्वभरका अपराधीहरूको धरपकड र अपराध रोकथाममा सहयोग पुर्‍याउनु हो, र यसले दुनियाँभरको सुरक्षा वातावरणलाई सुरक्षित बनाउन महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ । प्रहरी प्रधान कार्यालयको तथ्याङ्क अनुसार हालसम्म विभिन्न मुलुकमा लुकेर बसेका १९६ जनाविरुद्ध ‘रेड नोटिस’, २६ जनाविरुद्ध ‘यल्लो नोटिस’, एक जनाविरुद्ध ‘ब्लु नोटिस’, दुई जनाविरुद्ध ‘ब्ल्याक नोटिस’, एक जनाविरुद्ध ‘पर्पल’ र ११२ जनाविरुद्ध ‘डिफ्युजन नोटिस’ जारी भइसकेको छ । फरार रहेकामध्ये सहकारी ठगी, बैङ्किङ कसुर, सुन तस्करी, वैदेशिक रोजगार ठगी, अपहरण तथा शरीर बन्धक, सङ्गठित अपराध तथा ठगी, बलात्कार, बैङ्क तथा वित्तीय ठगी, हत्या, साइबार अपराध, मानव तस्करी तथा लागु औषधको ओसारपसार तथा कारोबारी छन् ।