काठमाडौँ । आजको विश्व अर्थतन्त्र परस्पर निर्भर बनेको छ । व्यापार, पर्यटन, वैदेशिक रोजगारी र लगानीका कारण विदेशी मुद्राको विनिमय दर (Exchange Rate) कुनै पनि देशको अर्थतन्त्रमा गहिरो प्रभाव पार्ने सूचक बनेको छ । नेपालजस्तो आयात–निर्यातमा असन्तुलन भएको देशका लागि त यो दर अझ महत्वपूर्ण मानिन्छ ।
नेपालमा विनिमय दर प्रायः अमेरिकी डलरका आधारमा तोकिन्छ । डलरको मूल्य बढ्दा अन्य मुद्राहरू पनि त्यसकै प्रभावमा चल्ने गर्छन् । हाल भारतीय रुपैयाँसँग नेपालको विनिमय दर स्थिर राखिएकाले भारतीय बजारको उतार–चढाव पनि नेपाली बजारमा सिधै असर गर्छ ।
विदेशी मुद्राको दर बढ्दा विदेशबाट पठाइने वैदेशिक आम्दानी (remittance) बाट प्राप्त हुने रकमको मूल्य नेपाली रूपैयाँमा बढ्छ । तर, यससँगै आयातित सामानको मूल्य पनि महँगो हुन्छ । त्यसैले मुद्राको मूल्यवृद्धि वा गिरावट दुबै पक्षीय प्रभाव बोकेर आउँछ ।
नेपाल राष्ट्र बैंकले बजारमा स्थिरता ल्याउन दैनिक दर तोक्ने र आवश्यक परे विदेशी मुद्रा खरिद–बिक्रीमार्फत सन्तुलन कायम गर्ने गर्छ । यद्यपि अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा तेल, सुन, र अन्य वस्तुको मूल्य, ब्याजदर र भू–राजनीतिक अवस्थाले पनि दरमा उतार–चढाव ल्याउँछ ।
विनिमय दर स्थिर राख्न नेपालले निर्यातमुखी अर्थतन्त्र निर्माण गर्न, उत्पादन बढाउन र वैदेशिक व्यापार सन्तुलित बनाउनुपर्छ । दर स्थिरता केवल मौद्रिक नीतिको विषय होइन, समग्र आर्थिक सुदृढताको मापन पनि हो ।
