स्थानीय सरोकार/काठमाडौँ । विकास निर्माण, संवृद्धि र पुन: निर्माणमा स्थानीय सरकारको बलियो आधार भन्ने मुल नाराका साथ प्रषारण भैरहेको कार्यक्रम स्थानीय सरोकार हरेक दिन बिहान ६:३० बजे देखि ०७:०० सम्म रेडियो आहा 104.5 MHz , www.radioaaha.com, सामाजिक सञ्जाल फेसबुक/रेडियो आहा, youtube, टिकटक एवम् हाम्रो पात्रो एप्लिकेसनमा लगिन गरी संसारभर एकैसाथ सुन्न सकिन्छ ।
नमुना गाउँ विकास कार्यक्रम परियोजनाकार एवम् स्थानीय सरकार विज्ञ शिव अधिकारीसँगको अन्तरकृयात्मक कार्यक्रममा रेडियो आहा 104.5 MHzमा प्रस्तोता जीवन शर्मासँगले गर्नु भएको हो ।
बुबा भक्तनाथ अधिकारी र आमा बालकुमारी अधिकारीको जेष्ठ सन्तानका रुपमा वि.सं. २०११ साउन २५ गते रामेछापमा जन्मनु भएको हो ।
उच्च शिक्षा त्रिभुवन विश्वविध्यादयबाट गर्नु भयो भने, नेपाल सरकारको कृषि बिकास बैंक प्रमुख भएर अवकाश पस्चात विभिन्न अनुसन्धान एवम् नमुना गाउँ विकास कार्यक्रम परियोजनाको खाकाकोरी रहनु भएको छ ।
अधिकारी सँग नमुना गाउँ विकास परियोजना कसरी सफल बनाउँन सकिन्छ, यस्का चुनौति र बाधाहरु के-के छन् अन्य बिषयमा कुराकानी गरेका छौँ ।
स्थानीय विकास र सुशासनको अभ्यासलाई जनस्तरसम्म पुर्याउने उद्देश्यले तयार गरिएको नमुना गाउँ विकास कार्यक्रम अहिले देशभरका स्थानीय तहहरूका लागि प्रेरणाको स्रोत बन्दै गएको छ।
यसै सन्दर्भमा हामीले यस कार्यक्रमका प्रारम्भिक अधिकारीका अनुसार नमुना गाउँ विकास कार्यक्रम केवल पूर्वाधार निर्माणमा सीमित नभई, साझेदारी, स्वामित्व र नागरिक सहभागितामा आधारित दीगो विकासको अभ्यास हो। यसले समुदाय स्वयंलाई योजना निर्माणदेखि कार्यान्वयनसम्मको जिम्मेवारीमा जोड्छ, जसले पारदर्शिता र उत्तरदायित्व दुवै बढाउँछ।
उनले भने, “स्थानीय सरकार केवल बजेट वितरण गर्ने संस्था होइन; यो नागरिकका सपना र प्राथमिकतासँग जोडिएको शासन प्रणाली हो।
नमुना गाउँ कार्यक्रमले यही सोचलाई व्यवहारमा उतार्ने प्रयास गरेको हो।”कार्यक्रममार्फत शिक्षा, स्वास्थ्य, खानेपानी, कृषि, वातावरण र स्थानीय उद्यमका क्षेत्रमा सहकार्यका नयाँ ढाँचा विकसित भएका छन्। अधिकारीको भनाइमा, यसले स्थानीय नेतृत्व, योजना व्यवस्थापन र जनसहभागितामा नयाँ सोच ल्याएको छ।
रेडियो आहा 104.5 MHz मा प्रस्तुत यस विशेष अन्तर्वार्तामा उनले स्थानीय तहले आगामी दिनमा कसरी समुदाय–केन्द्रित विकास मोडेल अपनाउन सक्छ भन्ने विषयमा व्यावहारिक सिफारिस पनि गरेका छन्। अन्तर्वार्ताको निष्कर्षमा अधिकारीले जोड दिए, “हामीले नागरिकसँगै योजना बनाएर, उनीहरूसँगै कार्यान्वयन गर्न सकेँ भने मात्रै विकासलाई दीगो र जनमुखी बनाउन सक्छौं।”
नमुना गाउँ विकास कार्यक्रम परियोजनाकार एवम् स्थानीय सरकार विज्ञ शिव अधिकारीसँगको कुराकानी रेडियो आहा 104.5 MHz बिषय गत प्रश्नहरु
क . स्थानीय शासन र नीतिगत पक्ष
१ स्थानीय सरकारद्धारा नमुना गाउँ व्यावस्थापन कसरी गर्न सकिन्छ ?
२ नयाँ नेपाल विकास तथा निर्माणको लागि आर्थिक अवधारणाहरु के-के हन् ?
३ नमुना गाउँ कार्यक्रममा संलग्नताहरु के के कुरा समावेस गर्न सकिनेछ ?
४ नीति निर्माणमा विज्ञहरूको सुझावलाई कसरी समावेश गरिन्छ?
५ स्थानीय तहको नीति र संघीय कानुनबीचको समन्वय कसरी हुन्छ
________________________________________
ख. बजेट र पारदर्शिता सम्बन्धी प्रश्नहरू
१ विकास योजना तयार पार्दा समुदायको सहभागिता कस्तो हुन्छ?
२ प्राथमिकता निर्धारणका मापदण्ड के हुन्?
३ बजेट पारदर्शिता कसरी सुनिश्चित गरिन्छ?
४ दीगो विकासका लागि स्थानीय तहले के कदम चालिरहेको छ?
५ स्थानीय योजना बनाउँदा तथ्यांक र अध्ययनको प्रयोग कसरी हुन्छ?
________________________________________
ग. सामाजिक सरोकार र नागरिक सहभागिता
१ जीवनोपार्जन कृषि क्षेत्र भन्नले आम नागरिकले कसरी बुझ्ने ?
२ सुशासनका लागि कस्ता अभ्यासहरू गरिएको छ?
३ स्थानीय तहमा भ्रष्टाचार नियन्त्रणका उपाय के छन्?
४. विकास नीति तथा कार्यक्रम अवधार्णा के भयो भने परियोजना सहज हुन सक्छ?
५. विकास कार्यक्रम परिचालन अनुगमन तथा निर्देशन समिति कसरी तयार पार्ने?
स्थानीय विकासलाई सहभागी, पारदर्शी र दिगो बनाउने उद्देश्यले सञ्चालन गरिएको नमुना गाउँ विकास कार्यक्रम परियोजना अहिले धेरै स्थानीय तहका लागि अनुकरणीय अभ्यासको रूपमा देखिएको छ। यस कार्यक्रमको मूल लक्ष्य गाउँस्तरमै योजना निर्माण, कार्यान्वयन र मूल्याङ्कनमा नागरिकको प्रत्यक्ष सहभागिता सुनिश्चित गर्नु हो।
यस परियोजनाले गाउँ विकासको परम्परागत धारणा परिवर्तन गर्दै “स्थानीय स्रोत, सीप र स्वामित्वमा आधारित विकास” को अवधारणा अघि सारेको छ। समुदायका प्रतिनिधि, महिला समूह, युवा र नागरिक समाजका सदस्यहरू योजनाको हरेक चरणमा सहभागी हुने हुँदा निर्णय प्रक्रिया पारदर्शी बनेको छ र जिम्मेवारीको भाव पनि बलियो भएको छ।
नमुना गाउँ विकास कार्यक्रमले शिक्षा, स्वास्थ्य, कृषि, खानेपानी, वातावरण र स्थानीय उद्यमका क्षेत्रमा ठोस परिणाम देखाएको छ। यसले गाउँभित्रै रोजगारका अवसर सिर्जना गर्दै आत्मनिर्भरताको मार्ग प्रशस्त गरेको छ। त्यस्तै, सार्वजनिक लगानीमा पारदर्शिता, स्थानीय स्तरीय निगरानी संयन्त्र र सामाजिक लेखापरीक्षणको अभ्यासले सुशासनलाई बलियो बनाएको छ।
यस परियोजनाको अनुभवले प्रमाणित गरेको छ । यदि योजना जनताकै हातमा सुम्पिन्छ भने विकास केवल पूर्वाधारमा सीमित नहुने, बरु सामाजिक रूपान्तरणको गतिशील प्रक्रिया बन्न सक्छ। अबका दिनमा अन्य स्थानीय तहहरूले पनि नमुना गाउँ विकास कार्यक्रमको सिकाइलाई आत्मसात् गरी आफ्नो सन्दर्भअनुसार लागू गर्न सके, देशव्यापी रूपमा स्थानीय शासन प्रणाली अझ सुदृढ हुनेछ।
